Vào thời điểm đầu năm 2025, dự trữ ngoại hối của Việt Nam – tức lượng USD và các ngoại tệ mạnh mà Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (SBV) nắm giữ – được ước tính chỉ còn khoảng 79 tỷ USD. So với mốc gần 110 tỷ USD từng đạt được vào quý 1 năm 2022, đây là một sự sụt giảm rất đáng chú ý, và nó không đơn giản là một con số trên báo cáo. Thực tế, nó phản ánh nhiều áp lực âm thầm nhưng rõ ràng đang đè lên hệ thống tiền tệ và khả năng điều hành chính sách của Việt Nam.
Trong vài năm qua, thế giới chứng kiến nhiều cú sốc lớn: từ đại dịch, khủng hoảng năng lượng, cho đến các chính sách tiền tệ siết chặt liên tục từ các ngân hàng trung ương lớn, đặc biệt là Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Ở trong nước, SBV đã phải liên tục can thiệp vào thị trường ngoại hối để giữ ổn định tỷ giá VND/USD – đặc biệt trong giai đoạn đồng đô la Mỹ mạnh lên trên toàn cầu. Sự can thiệp ấy thường đồng nghĩa với việc bán ra dự trữ USD, đồng thời hút bớt VND ra khỏi hệ thống, khiến thanh khoản USD trong nước tạm thời được cải thiện. Nhưng cái giá phải trả là lớp “đệm an toàn” – tức dự trữ ngoại hối – bị bào mòn dần.
Điều đáng nói là, khi dự trữ ngoại hối suy giảm, Việt Nam cũng đang gặp khó trong việc bổ sung nguồn USD mới. Các dòng ngoại tệ vào từ xuất khẩu, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hay kiều hối đều đang có dấu hiệu chậm lại. Đặc biệt, các tập đoàn FDI lớn có xu hướng giữ USD tại nước ngoài để hưởng lợi từ lãi suất cao thay vì chuyển lợi nhuận về Việt Nam. Điều này khiến SBV buộc phải tính toán lại chiến lược: không thể chỉ trông chờ vào xuất khẩu hay kiều hối, mà cần tính đến chuyện đi vay USD để tăng dự trữ.
SBV cần USD – và đang chờ Fed “mở khóa”
Muốn vay USD từ thị trường quốc tế mà không chịu mức lãi suất cao cắt cổ, rõ ràng SBV cần một điều kiện thuận lợi: Fed phải giảm lãi suất. Khi Fed hạ lãi suất, chi phí đi vay đồng USD trên thị trường quốc tế cũng giảm theo. Điều đó sẽ mở ra cơ hội để Việt Nam huy động ngoại tệ với chi phí hợp lý hơn, vừa có thêm lớp đệm dự trữ, vừa giảm áp lực tỷ giá, nhất là trong những thời điểm cuối năm – khi doanh nghiệp có nhu cầu nhập khẩu hàng hóa lớn và cần USD gấp.
Tuy nhiên, viễn cảnh đó hiện đang rất mờ mịt. Thay vì phát đi tín hiệu nới lỏng tiền tệ, Fed đang giữ thái độ cực kỳ thận trọng. Một phần vì lạm phát tại Mỹ vẫn chưa về mức mục tiêu bền vững (2%). Nhưng quan trọng hơn, chính quyền của Tổng thống Donald Trump – trong nhiệm kỳ mới – đang theo đuổi chính sách thuế quan cứng rắn. Việc Trump tuyên bố áp thuế mới đối với hàng Trung Quốc, thậm chí để ngỏ khả năng mở rộng sang các quốc gia “lách xuất xứ”, đã khiến rủi ro lạm phát nhập khẩu quay trở lại.
Điều này đặt Fed vào thế khó. Họ không thể giảm lãi suất quá sớm mà vô tình kích hoạt một đợt lạm phát mới. Càng không thể để bị hiểu lầm là chịu ảnh hưởng chính trị từ Nhà Trắng – điều mà giới tài chính quốc tế rất kỵ, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ bước vào cuộc bầu cử tổng thống cuối năm 2024 và đầu 2025.
Cuộc “đặt cược” nhiều rủi ro
Trên thực tế, SBV có thể đang đặt cược vào kịch bản Donald Trump gây áp lực lên Fed, buộc ngân hàng trung ương Mỹ phải “mềm mỏng” hơn về chính sách tiền tệ. Đây là một khả năng không thể loại trừ, vì Trump luôn muốn duy trì tăng trưởng kinh tế cao để củng cố vị thế chính trị – và điều đó đồng nghĩa với việc ông sẽ thúc đẩy Fed hạ lãi suất để tạo đòn bẩy kinh tế.
Tuy nhiên, đặt cược vào chính sách của nước khác, đặc biệt là chính sách lãi suất của Mỹ, là một chiến lược nhiều rủi ro. Nếu Fed không nhượng bộ, SBV sẽ rơi vào thế bị động trong việc vay vốn, trong khi dự trữ ngoại hối tiếp tục suy giảm. Nguồn cung USD vẫn yếu, còn nhu cầu nhập khẩu và thanh toán quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam thì không thể giảm theo.
Thêm vào đó, các dòng USD truyền thống vẫn chưa khởi sắc. Xuất khẩu Việt Nam đang gặp khó, không chỉ vì nhu cầu toàn cầu yếu mà còn vì nguy cơ bị dán nhãn “lách xuất xứ Trung Quốc”. Kiều hối tăng trưởng ổn định nhưng không tạo đột biến. Giải ngân FDI dù vẫn ở mức khá nhưng chưa đủ mạnh để tạo ra lực đỡ vững chắc cho cán cân thanh toán.
Những phương án thay thế
Trong bối cảnh đó, SBV không thể chỉ ngồi chờ Fed “bật đèn xanh”. Một số phương án bổ sung có thể được cân nhắc:
Tăng cường vay song phương hoặc từ các tổ chức tài chính quốc tế như IMF, World Bank, AIIB – với lãi suất ưu đãi và kỳ hạn dài.
Ký kết các thỏa thuận hoán đổi tiền tệ (currency swap) với đối tác chiến lược như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc – nhằm tạm thời tăng cường thanh khoản ngoại tệ.
Siết chặt quản lý dòng ngoại tệ, kiểm soát đầu cơ USD trong nước, khuyến khích doanh nghiệp FDI tái đầu tư thay vì chuyển lợi nhuận ra nước ngoài.
Tái cơ cấu thị trường ngoại hối, hướng tới tự do hóa có kiểm soát, nâng cao khả năng thu hút dòng vốn ngoại dài hạn.
Kết luận: Không thể trông chờ vào một “cửa” duy nhất
Việc SBV kỳ vọng Fed giảm lãi suất là điều dễ hiểu. Tuy nhiên, trong môi trường địa chính trị bất định và áp lực vĩ mô chồng chất như hiện nay, chờ đợi một biến số không thể kiểm soát – như chính sách tiền tệ của Mỹ – là điều rất mạo hiểm. Dự trữ ngoại hối chính là “hàng rào phòng thủ cuối cùng” của quốc gia, nên việc chủ động đa dạng hóa nguồn USD, điều phối hợp lý giữa ổn định tỷ giá và tăng trưởng tín dụng là bài toán SBV cần giải quyết trong ngắn và trung hạn.
Nếu bạn quan tâm đến các phân tích chuyên sâu về tài chính – tiền tệ – đầu tư quốc tế, hãy theo dõi blog để không bỏ lỡ các bài viết mới nhất. Những gì đang diễn ra trong chính sách tiền tệ hôm nay có thể quyết định khả năng hồi phục của nền kinh tế Việt Nam trong cả thập kỷ tới.
